Yazan: Prof. Dr. Ömer Rıdvan Tarhan
Sıvı elektrolit dengesi, cerrahi pratiğinin en temel taşlarından biridir. Yaşamın kimyasal reaksiyonları sulu çözeltilerde gerçekleşir. Bu çözeltilerde çözünmüş maddelere solüt (çözünen) denir. İnsan vücudunda solütler farklı bölgelerde farklılık gösterir; bunlar arasında proteinler (özellikle lipit ve karbonhidrat taşıyanlar) ve en önemlisi elektrolitler bulunur. Elektrolitler, tuzlardan ayrışarak elektrik yükü taşıyan iyonlardır; örneğin sodyum (Na⁺) ve klorür (Cl⁻) en bilinenleridir.
Vücutta su, yarı geçirgen zarlar (hücre zarı, kapiller endotel vd) üzerinden osmoz yoluyla hareket eder. Osmoz, suyun çok yoğun olduğu bölgeden az yoğun olduğu bölgeye, yani ozmotik gradyan boyunca difüzyonudur. Böylece su, hücreler ve dokular arasında sürekli hareket eder. Hücre içi ve dışındaki solüt dengesinin korunması, hücrelerin normal işlevini sürdürebilmesi için hayati önem taşır.
Sıvı-elektrolit dengesi, "birkaç litre serum takmaktan" çok daha fazlasıdır. Yanlış yönetimi doğrudan hasta güvenliğini hatta hayatını tehdit eder. Örneğin:
- Aşırı agresif sıvı yüklemesi, kalp yetmezliği, akciğer ödemi ve abdominal kompartman sendromuna neden olabilir.
- Yetersiz resüsitasyon, böbrek yetmezliği ve şok tablosuna ilerleyebilir.
- Hiponatreminin hızlı düzeltilmesi, geri dönüşümsüz nörolojik hasara yol açabilir.
- Hiperkalemi, ani kardiyak arreste neden olabilir.
Ameliyat öncesi, sırası ve sonrasında, sıvı elektrolit dengesinin sağlanması, özellikle majör ameliyatlarda, teknik beceri kadar önemlidir.
Bu sayfa, genel cerrahi uzmanları, asistanlar ve tıp öğrencileri için sıvı-elektrolit dengesinin karmaşık mekanizmalarını anlamak, bozuklukları tanımak ve etkin bir tedavi planı oluşturmak amacıyla kapsamlı bir rehber olarak hazırlanmıştır.
Bu Bölümde Neler Bulacaksınız?
Sıvı-elektrolit yönetimine dair tüm süreci, temelden ileri seviyeye kadar adım adım işliyoruz. İçeriğimiz, aşağıdaki kritik başlıkları kapsamaktadır:
- Temel Kavramlar: Osmolarite, tonisite, mol kavramı ve ozmoz gibi temel prensipleri örneklerle öğrenin.
- Vücut Sıvı Kompartmanları: Suyun vücudumuzda nasıl dağıldığını, hücre içi ve hücre dışı sıvıların farkını ve bu dengenin klinik önemini keşfedin.
- Sıvı ve Elektrolit Dengesinin Fizyolojik Regülasyonu: Vücudunuzun bu ince dengeyi nasıl sürdürdüğünü öğrenin. Susama mekanizması, ADH (Vazopressin) ve Renin-Anjiotensin-Aldosteron Sistemi (RAAS) hakkında detaylı bilgiler.
- Sıvı Elektrolit Dengesini Bozan Durumlar: Kusma, ishal, ilaçlar (diüretikler, laksatifler vb.), terleme, kalp, karaciğer, böbrek yetmezlikleri, yetersiz sıvı alımı, aşırı su içilmesi (Psikojenik polidipsi)
- Sıvı Elektrolit Dengesi Bozuklukların Sınıflandırması: Volüm (dehidratasyon, yüklenme), konsantrasyon (hipo/hipernatremi) ve kompozisyon (hipo/hiperkalemi, kalsiyum, magnezyum) bozuklukları.
- Klinik Bulgular ve Tanı: Laboratuvar verilerini fizik muayene bulguları ile nasıl birleştireceğinizi ve doğru tanıya nasıl ulaşacağınızı görün.
- İntravenöz Sıvılar
- İntravenöz Sıvı Tedavisi
- Hipovolemi Tedavisi (Replasmanı / resüsitasyon)
- İdame tedavisi
- Perioperatif Sıvı Tedavisi
- Preoperatif Sıvı Tedavisi
- İntraoperatif Sıvı Tedavisi
- Postoperatif Sıvı Tedavisi
- Akut böbrek yetmezliğinde sıvı tedavisi
- Malnütrisyonlu Hastada Sıvı Tedavisi ve Refeeding Sendromu
- Masif Transfüzyon Protokolü