Yazan: Prof. Dr. Ömer Rıdvan Tarhan
Elektrolit ölçüm birimleri, elektrolitlerin fizyolojik etkilerini farklı açılardan ifade eder. Laboratuvar sonuçlarında elektrolit değerleri mmol/L, mEq/L ve mg/dL gibi farklı birimlerle raporlanabilir. Hangi klinik durumda hangi birimin esas alınacağını bilmek, doğru tanı ve tedavi kararları açısından kritik öneme sahiptir. Bu bölümde, bu ölçüm birimlerinin neyi ifade ettiği ve klinik pratikteki anlamları ele alınacaktır.
1. Partikül Sayısı / Hacim (Mol, mmol /L)
1 litrelik bir çözeltide bulunan madde miktarını mol veya milimol cinsinden ifade eder. 1 mol = 6.022 × 10²³ partikül (Avogadro sayısı). Çözeltideki partikül sayısını (konsantrasyonu) gösterir. Serum elektrolitlerinin (Na⁺, K⁺, Cl⁻) standart birimidir. Osmolarite hesaplamalarının temelidir.
- Örnek: “Na⁺: 140 mmol/L” → 1 litrede 140 milimol sodyum iyonu vardır.
2. Elektrik Yükü / Hacim (mEq / L)
1 litrelik bir çözeltide bulunan bir iyonun, elektrik yükü miktarını ifade eder. Birimi mEq/L dir.
Hesaplama:
- mEq/L = mmol/L x İyonun Değerliği (Valans)
Tek Değerlikli (Monovalent) İyonlar (Na⁺, K⁺, Cl⁻): 1 mmol = 1 mEq.
- Örn: 4 mmol/L K⁺ = 4 mEq/L K⁺.
İki Değerlikli (Divalent) İyonlar (Ca²⁺, Mg²⁺): 1 mmol = 2 mEq.
- Örn: 2 mmol/L Ca²⁺ = 4 mEq/L Ca²⁺.
Elektriksel nötrlük prensibini anlamak için en kullanışlı birimdir. Vücut sıvılarında tüm katyonların mEq/L cinsinden toplamı, tüm anyonların toplamına eşittir.
Doz hesaplamalarında sıklıkla kullanılır. Örneğin, verilen bir potasyum klorür (KCl) ampulünün üzerinde genellikle içerdiği mEq miktarı yazar. Bu, yük dengesini korumak için gereklidir.
3. Osmotik Aktif Partikül Sayısı / Hacim (Osmolarite, mOsm/L)
1 litrelik bir çözeltide bulunan, osmotik basınca katkıda bulunan partiküllerin miktarıdır. Birimi mol veya miliosmol dür (mOsm). Çözeltinin suyu çekme-tutma gücünü yani osmotik basıncını gösterir.
Hesaplama: Bir maddenin osmotik katkısı, çözündüğünde oluşturduğu parçacık sayısına bağlıdır.
- Ayrışmayan Moleküller (Glukoz, Üre): 1 mmol/L = 1 mOsm/L
- Ayrışan Moleküller (NaCl → Na⁺ + Cl⁻): 1 mmol/L NaCl = ~2 mOsm/L (2 partikül)
Klinik Kullanım:
- IV sıvıların tonisitesini sınıflandırmak (hipo-, izo-, hipertonik) ve hücreler üzerindeki etkilerini tahmin etmek için kullanılır.
- Plazma osmolalitesinin hesaplanması veya ölçülmesi, hipo/hipernatremi, intoksikasyonlar ve ADH aktivitesinin değerlendirilmesinde hayati öneme sahiptir.
4. Ağırlık / Hacim (Gram, mg / dL)
100 mililitrelik (desilitre) bir çözeltide çözünmüş maddenin miligram (mg) veya gram (g) cinsinden ağırlığını ifade eder.
Klinik Kullanım:
- Glukoz, kolesterol, üre, kreatinin, total protein ve albümin gibi moleküllerin ölçümü için yaygın olarak kullanılır.
- Kalsiyum ve Magnezyum için de sıklıkla mg/dL olarak raporlanır, ancak bu fizyolojik olarak yetersizdir.
Neden Fizyolojik Karşılaştırmalarda Yetersizdir?
Bu birim, maddenin parçacık sayısını veya elektrik yükünü yansıtmaz. Fizyolojik etki parçacık sayısı ve yük ile ilişkili olduğu için, bu birim elektrolit dengesi açısından anlamsızdır.
Örneğin: 40 mg/dL Kalsiyum (Ca²⁺) ile 40 mg/dL Sodyum (Na⁺) aynı kütleyi temsil eder, ancak farklı sayıda iyon ve çok farklı elektrik yükü taşırlar (Ca atom ağırlığı 40, Na ise 23'tür).
Çözüm: mg/dL olarak verilen bir değer, iyonun moleküler ağırlığına bölünerek mmol/L'ye çevrilmelidir.
- mmol/L=(mg/dl x 10) / Moleküler Ağırlık
- 10 mg/dL Kalsiyum ≈ 2.5 mmol/L kalsiyuma eşdeğerdir (Ca=40 g/mol))
Sonuç
Laboratuvar değerlerini yorumlamak için, hangi birimin ne anlama geldiğini bilmek gerekir.
- Elektrolitler (Na⁺, K⁺, Cl⁻) → mmol/L veya mEq/L üzerinden değerlendirilmelidir.
- Osmotik basınç ve sıvı tedavisi planlamasında → mOsm/L esastır.
- mg/dL ile verilen Ca²⁺ ve Mg²⁺ değerleri mutlaka mmol/L’ye çevrilerek yorumlanmalıdır.
Temel Kavramlar bölümünün sonu. Bir sonraki ana başlığımız, "Vücut Sıvısı Kompartmanları ve İçerikleri"