Örnek Kan Gazı Raporu: Parametrelerin Anlamı ve Yorumlanması

1. GİRİŞ

Kan gazı raporlarını incelediğimizde, akademik kaynaklarda ayrıntılı olarak yer almayan birçok parametre bulunduğunu görürüz. Resimdeki örnek kan gazı raporu, turkcerrahi.com tarafından oluşturulmuştur. Birçok farklı rapor incelenerek, olabildiğince fazla parametreyi içerecek şekilde hazırlanmıştır. Yazımızda bu parametreler tek tek açıklanmıştır.

Laboratuvarlarda kullanılan kitlerin normal değerleri ile kitaplarda yer alan normal değerler arasında küçük farklılıklar olabilir. Örnek raporumuzda ve açıklamalarda, kitaplarda geçen normal değerler esas alınmıştır.

Kan gazı raporlarındaki parametrelerin bazıları doğrudan ölçülür, bazıları hesaplanır (c - calculated value) ve bazıları ise tahmin edilir (e - estimated value). Bu nedenle bazı raporlarda parametrelerin sonunda “c” veya “e” harfleri bulunur. Harf bulunmayan parametreler doğrudan cihazın sensörleri/elektrotları ile ölçülmüş demektir.

c - Calculated Value (Hesaplanmış Değer)>c - Calculated Value (Hesaplanmış Değer)

Parametrenin doğrudan ölçülmeyip, diğer ölçülen parametrelerden matematiksel formüllerle hesaplandığını gösterir. Örnekler:

• Standart Bikarbonat (HCO₃^-std):
  • HCO₃^- std c = 0.03 × pCO₂ × 10(pH−6.1)
• Baz Eksikliği (Base Excess, BE):
  • BEc = HCO₃^- −  24.8 + 16.2 x (pH−7.4)
• Anion Gap (AG):
  • AGc = Na⁺ − (Cl⁻ + HCO₃^-)

e - Estimated Value (Tahmini Değer)>“e” - Estimated Value (Tahmini Değer)

Buparametreler ne doğrudan ölçülür ne de formül ile kesin olarak hesaplanır. Bunun yerine cihaz, tipik fizyolojik varsayımlar, normal referans değerler veya hasta bilgileri (yaş, cinsiyet, hemoglobin düzeyi vb.) üzerinden yaklaşık bir tahmin yapar.

•  pO₂(A–a)e = Alveolo – Arteriyel Oksijen Gradienti (ventilasyon perfüzyon dengesizliğini değerendirmede kullanılır)
• pO₂(a/A)e = Arteriyel  /  Alveoler Oksijen Basıncı Oranı (ARDS nin tanı ve sınıflamasında kullanılır)

2. ASİT BAZ DURUMU

pH

• Normal Değer: 7.35-7.45
• Açıklama: Kandaki asit-baz dengesinin temel göstergesidir. pH’ın 7.35’in altında olması asidoz, 7.45’in üzerinde olması alkaloz olarak değerlendirilir.

PCO₂PCO₂ (Parsiyel Karbondioksit Basıncı)

• Normal Değer: 35-45 mmHg
• Açıklama: Solunumsal asit-baz durumunu gösterir. Yüksekliği respiratuar asidoz, düşüklüğü respiratuar alkaloz ile ilişkilidir.

 PO₂ (Parsiyel Oksijen Basıncı)

• Normal Değer: 80-100 mmHg (oda havasında)
• Açıklama: Kandaki oksijen basıncıdır ve arteriyel düzeyde oksijenlenmenin göstergesidir. Hipoksemi tanısında kullanılır.

HCO₃^-act (Aktüel Bikarbonat)

• Normal Değer: 22-26 mmol/L
• Açıklama: Hastanın kanındaki gerçek bikarbonat konsantrasyonudur. Doğrudan ölçülmesi zor olduğundan, pH ve pCO₂ değerleri kullanılarak Henderson–Hasselbalch denklemi ile hesaplanır. Bu nedenle kandaki CO₂ değişimlerinden etkilenir.

HCO₃^-std (Standart Bikarbonat)

• Normal Değer: 22-26 mmol/L
• Açıklama: Ölçülen pH değeri ile PCO₂= 40 mmHg (normal) farz edilerek hesaplanır (standardizasyon). Sadece metabolik asit–baz bozukluklarını gösterir. Klinik pratikte, kompanzasyon hesabı yapılmadan bile standart bikarbonat düzeyine bakılarak kabaca şu çıkarımlar yapılabilir:
  • HCO₃^-std düşük → Metabolik asidoz vardır
  • HCO₃^-std yüksek → Metabolik alkaloz vardır

BEb (Base Excess in blood)

• Normal Değer: -2 ile +2 mmol/L arası
• Açıklama: Kandaki baz fazlalığını gösterir. Metabolik asit–baz durumunu yansıtır. Negatif değer metabolik asidozu gösterir.

BEecf (Base Excess in extracellular fluid)

• Normal Değer: -3 ile +3 mmol/L arası
• Açıklama: Ekstrasellüler sıvıdaki baz fazlalığını gösterir. Negatif değer metabolik asidozu gösterir.

Anyon Gap (Anion Gap / Anion Gap, K⁺)

Anyon gap, kan plazmasındaki ölçülebilen başlıca katyonlar (pozitif iyonlar) ile anyonlar (negatif iyonlar) arasındaki farkı ifade eden bir laboratuvar hesaplamasıdır. Bu fark, esasen ölçülemeyen anyonların (ör. organik asitler gibi) varlığını dolaylı olarak gösterir.

• Potasyumlu Anion Gap (Avrupa)
  • AG= ([Na⁺] + [K⁺]) − ([Cl^-] + [HCO₃^-])
  • Normal değer 16 ∓ 2 mEq/L.
• Potasyumsuz Anion Gap (Amerika)
  • AG= [Na⁺] − ([Cl^-] + [HCO₃^-]
  • Normal değer 12 ∓ 2 mEq/L

tCO₂ (Total Karbondioksit)

Arter kan gazı analizinde ölçülen toplam karbondioksit miktarını ifade eder. Aşağıdaki bileşenlerden oluşur:

• Bikarbonat (HCO₃^-) → %95
• Çözünmüş CO₂ (PaCO₂) → %5
• Karbonik asit (H₂CO₃) → Minimal miktarda.

Formül:

• ctCO₂= HCO₃^- + (0.03×PaCO₂)

3. CO-OXIMETRY (Karbonmonoksit ve Oksijen Taşınması İle İlgili Parametreler, Hemoglobin Fraksiyonları)

Hct (Hematokrit)

Kanın şekilli elemanlarının (özellikle eritrositlerin) toplam kan hacmine oranıdır. Klasik olarak santrifüj yöntemiyle ölçülür ve % olarak ifade edilir. Kan gazı cihazında total hemoglobinden (tHb) formülle hesaplanır, bu nedenle MCHC değişikliklerinden etkilenebilir.

tHb (Total Hemoglobin)

• Açıklama: Kandaki toplam hemoglobin miktarıdır.
• Normal Değer: Erkeklerde 12-17.5 g/dL
• Ölçüm: 
  • Kan gazı analizöründe: Tüm hemoglobin türlerinin toplamıdır.
  • tHb = FO₂Hb + FHHb + FCOHb + FMetHb
    • FO₂Hb: Oksihemoglobin
    • FHHb: Deoksihemoglobin
    • FCOHb: Karboksihemoglobin
    • FMetHb: Methemoglobin
• Klinik Bilgi: Hematoloji analizöründe ölçülen Hb fonksiyonel (oksijen taşıyabilme kapasitesi olan) Hb’leri içerir. tHb ve Hb değerlerinde farklılık olması anormal hemoglobinlerin varlığını gösterir.

sO₂ (Oksijen Satürasyonu

(Arteriyel Kan Gazında SaO₂, Pulse Oksimetre SpO2 )

• Normal Değer: %95-100
• Açıklama: Oksijen bağlama kapasitesi olan hemoglobinin yüzde kaçının oksijenle doyduğunu (dolu olduğunu) gösterir.
• Formül
  • • \( SpO_2 = \frac{O_2Hb}{O_2Hb + HHb} \)
    • O₂Hb = Oksihemoglobin
    • HHb= Deoksihemoglobin
• Önemi: COHb veya MetHb hesaba katılmaz. Karbonmonoksit zehirlenmesi ve methemoglobinemide SaO₂ ve SpO₂ yalancı (yanıltıcı) olarak normaldir; ancak FO₂Hb düşük çıkar ve yanılmayı engeller.

FO₂Hb (Fraksiyonel Oksihemoglobin)

• • Normal Değer: %94-98
  • Açıklama: Tüm hemoglobinlerin oksijenle bağlanmış yüzdesini gösterir.
    • Formül 
      • \( FO_2Hb = \frac{O_2Hb}{O_2Hb + HHb + COHb + MetHb + diğer\ anormal\ Hb} \)
    • Tüm Hemoglobinler
      • O₂Hb: Oksihemoglobin
      • HHb: Deoksihemoglobin
      • COHb: Karboksihemoglobin
      • MetHb: Methemoglobin
      • Diğer anormal hemoglobinler (örneğin sülfemoglobin)

• Önemi

• • Gerçek oksijen taşıma kapasitesini yansıtır. COHb veya MetHb yüksekse FO₂Hb düşer (çünkü bunlar oksijen taşıyamaz).
  • SpO₂, sadece O₂Hb ve HHb'yi ayırt eder. COHb ve MetHb'yi "O₂Hb" gibi okuyabilir (yalancı yüksek satürasyon).

FCOHb (Fraksiyonel Karboksihemoglobin)

• • Açıklama: Hemoglobinin karbonmonoksit ile bağlanmış yüzdesi.
  • Normal Değer: < % 2 (sigara içenlerde %5-10'a çıkabilir)

• Semptom Eşiği:

• • %10-20 → Baş ağrısı, halsizlik.
  • %20-30 → Bulantı, baş dönmesi, görme bozukluğu.
  • %30-50 → Bilinç kaybı, kardiyak aritmiler.
  • >%50 → Ölümcül.
  • COHb yüksek ise, SpO₂ normal çıkarken FO₂Hb düşük olur
• Önemi: Karbonmonoksit zehirlenmesinin tanı ve takibinde kullanılır (Yangın dumanı, egzoz gazı veya endüstriyel kazalarda). CO, hemoglobine oksijenden 200-250 kat daha yüksek afinite ile bağlanır ve oksijen taşınmasını engeller.

FMetHb (Fraksiyonel Methemoglobin)

• • Açıklama: Oksitlenmiş (Fe3+, ferrik) hemoglobin formudur. Ferrik hemoglobin anormal bir hemoglobin formudur, oksijen taşıyamaz. Normal form, Fe2+ (ferröz) hemoglobindir. FO₂Hb (oksihemoglobin) düşük, SpO₂ (pulse oksimetre) ise yalancı olarak normal görünür. Arteriyel kan rengi koyu kahverengidir. Normal arteriyel kan parlak kırmızıdır.
  • Normal Değer: < % 1.5 (> %1.5 Patolojik kabul edilir)

• Semptom Eşiği:

• • <%10 → Genellikle asemptomatik
  • %10-20 → Hafif siyanoz (mavimsi cilt rengi).
  • %20-50 → Nefes darlığı, baş ağrısı, çarpıntı, halsizlik.
  • >%50 → Ciddi nörolojik ve kardiyak etkiler (Bilinç bulanıklığı, koma, aritmi)
  • >%70 → Ölümcül
• Nedenler: Methemoglobinemi, genetik veya edinsel (kazanılmış) nedenlerle gelişebilir
  • İlaçlar ve Kimyasallar:
    • Lokal anestezikler: Benzokain, prilokain, lidokain.
    • Nitrat/nitrit bileşikleri: Amil nitrit, sodyum nitrit (sosis, sucuk gibi işlenmiş etlerde koruyucu olarak kullanılır).
    • Antimalaryal ilaçlar: Klorokin, primakin.
    • Sulfonamidler: Sulfametoksazol (Bactrim).
    • Dapsone (cüzzam ve bazı deri hastalıklarında kullanılır)
    • Nitrik oksit (NO) tedavisi alan yenidoğanlarda.
  • Çevresel Toksinler:
    • Nitratlı kuyu suyu su
    • Anilin boyaları (endüstriyel kazalar, bazı ayakkabı boyaları).
  • Gastrointestinal Enfeksiyonlar:
    • Bebeklerde bakteriyel gastroenterit (özellikle nitrat redüktaz üreten bakteriler).
  • Konjenital (Doğuştan) Methemoglobinemi (Nadir)
    • Sitokrom b5 redüktaz enzim eksikliği (en sık genetik neden).
    • Hemoglobin M hastalığı (anormal hemoglobin yapısı).

FHHb (Fraksiyonel Deoksihemoglobin)

• • Açıklama: Oksijen bağlamamış (Fe²⁺) hemoglobindir (İndirgenmiş saf formudur yani oksijen taşımaya hazır ancak boş halidir). Methemoglobin (MetHb) ve karboksihemoglobinde de oksijen bulunmaz ama deoksihemoglobin olarak kabul edilmezler.
  • Normal Değer: < % 5

• Önemi:

• • Dokulara oksijen bırakıldıktan sonra artar.
    • Yüksekliği doku hipoksisi veya venöz kan karışımı (şant) lehine yorumlanır.
  • SpO₂ ile uyumsuzlukta anlamlıdır:
    • Örneğin, SpO₂ %90 ama FHHb %10 ise oksijenasyon bozukluğu düşünülür.

4. OKSİJEN DURUMU

BO₂ (Oxygen Binding Capacity)

Hemoglobinin (Hb) maksimum oksijen taşıma kapasitesini gösterir. 1 gram Hb, 1.34 mL O₂ bağlar.

Formül ve Önemi

• BO₂= 1.34 × Hb (g/dL) × FO₂Hb (%)
• Düşük BO₂: Anemi (Hb ↓) veya karboksihemoglobin (COHb) artışı.
• Yüksek BO₂: Polisitemi (Hb ↑).

tO₂(Total Oksijen)

Kanda çözünmüş oksijen ve Hb'ye bağlı oksijenin toplam miktarıdır.

Formül ve Önemi

• ctO₂ = (1.34 × Hb × FO₂Hb) + (0.003 × PaO₂)
• Düşük ctO₂: Anemi (Hb ↓), hipoksemi (PaO₂ ↓), CO zehirlenmesi (FO₂Hb ↓).
• Yüksek ctO₂: Hiperoksijenasyon (PaO₂ ↑), polisitemi (Hb ↑).

5. ELEKTROLİTLER

 Na⁺ (Sodyum)

• Normal Değer: 135-145 mmol/L
• Açıklama: Temel ekstrasellüler katyondur. Su dengesi, beyin ödemi ve nörolojik semptomların nedenlerini değerlendirmede önemlidir.

K⁺ (Potasyum)

• Normal Değer: 3.5 - 5 mmol/L
• Açıklama: Temel intrasellüler katyondur. Kardiyak aritmi riskini belirlemek, asit-baz dengesi ile ilişkili değişiklikleri saptamak için kullanılır.

Cl^- (Klor)

• Normal Değer: 95-105 mmol/L
• Önemi:
  • Asit-Baz Dengesi:
    • Hiperkloremik metabolik asidoz (Cl^- >105): Renal tübüler asidoz, diyare
    • Hipokloremik metabolik alkaloz (Cl^- <95): Kusma, diüretik kullanımı
• Anyon Gap Hesaplaması:
  • AG=Na⁺ − (Cl^- + HCO₃^-)

Ca⁺⁺ (İyonize Kalsiyum)

• • Normal Değer: 1.15-1.35 mmol/L
  • Açıklama: Kan gazı cihazları doğrudan iyonize kalsiyumu (Ca⁺⁺, biyolojik olarak aktif form) ölçer , total kalsiyumu değil.
  • Total kalsiyum, albumin gibi proteinlere bağlı fraksiyonları içerir ve albümin düzeyi veya asit-baz dengesiyle değişir. İyonize kalsiyum ise bu etkilerden bağımsızdır.
  • Hızlı klinik karar: Kritik hastalarda (yoğun bakım, cerrahi sonrası) akut hipokalsemi/hiperkalsemi tanısında iyonize kalsiyum ölçümü daha güvenilirdir.

• Raporlanan kalsiyumun türü nasıl anlaşılır?

• • İyonize kalsiyum: Raporda "Ca⁺⁺" ifadesi ve birim (mmol/L) kullanılır. Normal aralık: 1.15-1.35 mmol/L’dir. Asidozda artar, alaklozda azalır.
  • Total kalsiyum: Genellikle mg/dL birimiyle ve "total Ca" olarak belirtilir Normal aralık: 8.5-10.5 mg/dL’dir. pH’dan etkilenmez.

6. METABOLİTLER

Glu (Glukoz)

• Normal Değer: 70-110 mg/dL (açlık)
• Açıklama: Kan şekeri düzeyi.
  • Kan gazı glukozu hızlı ölçülür ancak tam kanda yapıldığından hemolizden etkilenir ve biyokimya laboratuvarı ölçümüne göre %10-15 daha düşük olabilir.
  • Biyokimya laboratuvarı glukozu plazmada ölçer daha hassastır.

Laktat

• Normal Değer: < 2 mmol/L
• Açıklama: Vücutta oksijensiz ortamda enerji üretimi sırasında oluşan bir yan üründür. Yüksekliği doku oksijenlenmesinin bozuk olduğunu (şok, sepsis vb.) gösterir.

7. pAtm (Atmospheric Pressure)

Ortamın atmosferik basıncı. Alveoloarteriel (A-a) gradient hesaplamalarında kullanılır.