Ameliyathane
Ameliyathane hastane içerisinde ameliyatların steril bir ortamda gerçekleştirildiği yerdir, içinde birçok ameliyat odası (ameliyat salonu, operating theatre) bulunur.
Ameliyat Odaları (Salonları); geniş, temizlemesi kolay, iyi aydınlatılmış odalardır. Pencereleri yoktur ya da varsa bir duvarla sınırlıdır. Nem ve oda ısısı havalandırma sistemi tarafından kontrol edilir
Ameliyathane Ekipmanları
Ameliyathanelerin ana ekipmanları ameliyat masası ve anestezi cihazıdır. Ek olarak ameliyat esnasında kullanılan steril cerrahi enstrümanlar için masalar, kullanılan ortak cerrahi malzemeler için dolaplar ve masalar mevcuttur. Ameliyathane odasının hemen girişinde ameliyat öncesi cerrahi el yıkama için özel lavabolar bulunur. Genellikle sensörlü ya da ayakla açılıp kapatılabilen musluklarla donatılmıştır. Eller bu işe özel antiseptik sabunlar ile yıkanır.
Ameliyat Masası: Genellikle odanın ortasında durur. Masanın yüksekliği ayarlanabilir (aşağı – yukarı), döndürülebilir (sağa – sola), kalça, bel, boyundan bükülebilir özelliktedir. Masaya ayaklar yukarıda (Trendelenburg, baş aşağı) yada aşağıda olacak şekilde (reverse Trendelenburg, baş yukarı) eğim verilebilir. Ameliyat masasının bacak altındaki kısımları sökülerek özel ayaklıklar takılır ve hastaya jinekolojik pozisyon verilebilir (litotomi pozisyonu, doğum pozisyonu da denir). Günümüzde birçok ameliyat masasında direkt grafi çekilebilir ve skopi yapılabilir.
Tepe Lambaları: Ameliyat sahasında gölge oluşmayacak şekilde dizayn edilmiş güçlü lambalardır. Bunu sağlamak için büyük bir daire içine yerleştirilmiş birçok lambadan oluşur ve hepsi tek noktaya odaklanır. Her ameliyatta lambanın ortasına steril bir sap takılır, böylece ameliyattakiler ışığı kendileri ayarlayabilir. Ameliyat lambası, yatay ve düşey düzlemde her yöne hareket ettirilebilir (çekilebilir), sağa-sola, öne-arkaya (her yönde) eğilebilir.
Anestezi Cihazı: Ameliyat masasının baş kısmında tutulur. Bu cihaz, cerrahi sırasında hastanın nefes alıp vermesini sağlar, hastaya anestezik gazlar ve oksijen bu cihaz ile verilir. hastaya bağlanan tüplere ve solunum devresindeki gaz karışımını kontrol etmeye yardımcı olan dahili monitörlere sahiptir.
Anestezi cihazında özel bir monitör (ekran) bulunur. Bu monitörde şunlar görülür ve takip edilir.
- EKG: Hastanın göğüs ve omuzlarına yapıştırılan problar ile devamlı EKG takibi yapılır. Kalp hızı (nazbız) da bu sayede takip edilir.
- Hastanın anlık solunum sayısı
- Oksijen Satürasyonu: Parmak ucuna takılan pulse oksimetre ,ie ölçülür.
- Tansiyon (Kan basıncı): Zaman ayarlı ve manuel olarak başlatılabilen otomatik tansiyon aletinin manşonu sağ ya da sol kola bağlanır.
- Anlık Arteryel Basınç: Arteriyel (arter içine) kateter yerleştirilmiş ise, monitörden kan basıncı anlık olarak izlenir (genellikle radial artere takılır).
- Anestezi Arabası: Anestezi cihazının hemen yanı başındadır veya anestezi cihazına birleşiktir. Anestezistin ihtiyaç duyabileceği ilaç ve ekipmanları içerir.
Cerrahi Alet Masası: Cerrahi sırasında kullanılacak steril aletler, üzerine steril bir örtü serilen, paslanmaz çelik bir masanın üzerine yerleştirilir. Ameliyat sırasında, ameliyat masasına yakalaştırılır.
Elektrokoter (Koter) Makinesi: Dokuları yakmaya ve yakarak kesmeye böylece kansız ameliyat yapmaya yarayan kalem benzeri bir ucu olan elektrikli alet (koter kalemi).
Başlıca iki çeşit elektrokoter vardır. Unipolar (monopolar) ve bipolar.
Monopolar Koter: Dokuya tek elektrod ile dokunulur. Devrenin çıkış noktası geniş yüzeyli koter plağıdır. Koter plağı uyluk, kalça ya da sırta yapıştırılır. Bipolar Koter
Bipolar Koter: Elektrik, özel bir penset ya da makasın bir ağzından diğer ağzına geçer. Bu yüzden hastaya koter plağı bağlanması gerekmez. Vücutta elektrik dolaşmadığı için kalbin ya da varsa kalp pilinin ritmini ve çalışmasını etkilemez.
Ameliyathanede Kimler Çalışır?
Cerrah: Ameliyatı yapar yada yaptırır (tıp fakültesi ve eğitim hastaneleri)
Asistan (Ameliyathane Hemşiresi): Cerrahın karşısında ona yardım eder. Bu bazen başka bir cerrahtır, bazen cerrahi eğitimi alan asistan ya da tıp öğrencisidir, bazen de ameliyathane hemşiresi dir.
Schwester (Şvester, Şivester): Alman ekolünde hemşire demektir. Türk Cerrahi ekolünde ameliyathane hemşiresi anlamında kullanılır. Steril giysilerin ve örtülerin bulunduğu bohça açıldıktan sonra, ilk olarak ameliyathane hemşiresi giyinir, cerrahi aletleri açıp cerrahi alet masasına dizer, diğer ameliyata girenleri giydirir. Ameliyat boyunca cerrahın istediği cerrahi aletleri cerrahın avucuna verir, gerektikçe aletleri temizler. Cerrahla uyum içinde çalışan ameliyathane hemşiresi yapılan işin akıcı olmasını sağlar, ameliyatın gerilimini azaltır.
Tıp Öğrencisi: Bazen ameliyata girip cerrahı asiste eder, bazen ekartör çeker, bazen dikiş atmak, ipleri kesmek gibi görevler verilir, bazen sadece seyreder. Bazen steril olmadan izler. Çoğu tıp öğrencisi için ameliyata girmek hele hele ilk sefer, eşsiz bir deneyimdir. Bazan bir dikiş atmak, en büyük ameliyatı yapmak kadar tatmin edicidir.
Anestezi Uzmanı: Hastanın baş kısmında durur. Hastayı damar içi (IV) anestezikler ve gazlar ile uyutur, entübe eder (genel anestezi), bazen spinal – epidural anestezi ya da sinir blokajı uygular (regional anestezi). Ameliyat boyunca hastanın hemodinamisini izler, sıvı ve gerekirse kan replasmanı yapar, anesteziyi idame ettirir (maintenance). Genel anestezide hastanın uyuması (indüksiyon) ve uyanması (recovery), uçağın kalkışı ve inişi gibi iki önemli safhadır. Anestezi uzmanı ve cerrahın uyumlu çalışması cerrahiyi kolaylaştırırken, uyumsuzluk cerrahın iki ayağının bir pabuca girmesine neden olabilir.
Anestezi Teknisyeni (Teknikeri): Sağlık meslek lisesi anestezi bölümü mezunudur. Anestezi teknisyeni, ameliyat öncesindeki anestezi sürecinde uzman anestezi doktoruna yardımcı olur. Gereken malzemeleri, ilaçları ve anestezi makinesini hazırlar. Anestezinin başlangıcında, anestezi sırasında hasta takibinde, ve anestezinin sonlandırılması esnasında görev alır.
Dolaşan Ameliyathane Teknikeri (Personeli): Ameliyat odasını ve masasını malzeme ve teçhizat yönünden hazır hale getirir. Patoloji kültür vb numuneleri ilgili birime gönderir.
Ameliyattan sonra ameliyathanenin temizlenmesini ve dezenfeksiyonunu sağlar. Cerrahi aletleri ve malzemeleri temizler. Hastanın ameliyat odasına alınmasına, pozisyon verilmesine ve ameliyat sonrası nakline yardımcı olur. Ameliyat sırasında hekimin uygun gördüğü durum ve şekilde cerrahi ekibe yardım eder (steril alet temini ve açılması).
Ameliyathane (Ameliyat Odasının) Özellikleri
Ölçüler: Gereksinime göre değişmekle birlikte önerilen boyut 6.5 m x 6.5m x 3.5 m’dir. Cam pencere olacaksa sadece bir tarafta planlanabilir.
Kapılar: Ana kapı genişliği minimum 1,2 – 1,5 m olmalıdır. Çarpma kapılar kullanılabilir ancak otomatik sürgülü kapılar tercih edilir. Kapı üzerindeki bağlantı elemanları ve diğer parçalar paslanmaz çelik olmalıdır.
Taban Kaplaması ve Duvarlar: Taban, kaydırmaz, sağlam olmalı (kimyasallara ve dezenfeksiyona) ve minimum ek içermelidir. Duvarlar; lamine polyester veya pürüzsüz parlamayan bir boya kullanılabilir. Fayanslar kırılabilir ve epoksi boya pul pul kalkabilir, kullanılmamalıdır. Köşe ve kenarlar çelik veya alüminyum borderlar ile kaplanmalı veya yer kaplaması duvara doğru köşe yapmayacak biçimde kıvrılmalıdır.
Havalandırma: Havalandırma laminer flow tabir edilen bir şekilde uygulanır. Burada ameliyat odasına sürekli filtrelenmiş temiz hava verilir, ve odada sürekli bir pozitif basınç oluşturulur (minimum 5 cm H2O), böylece hava akımı sürekli odanın içinden dışına doğru akar. Bu, havadan olabilecek kontaminasyonu (bulaşmayı) minimuma indirir. Ameliyathanenin havası saatte 20-30 kez değişmeli ve 0.5 mikronluk partiküllerin en az %90’ı filtre edilmelidir. Ameliyathanenin nem oranı %40-60 arasında sıcaklığı ise 20o-24o C olmalıdır. Ameliyat odasının sıcaklığı personele göre değil hastaya göre ayaralanmalıdır (çocuk, yenidoğan, yaşlı, yanık hastası vb).
Elektrik Sistemi: Kesintisiz güç kaynağı (akü) ve jeneratör sistemine bağlıdır. Her ameliyat salonunda aspiratör sistemi ve oksijen sistemi mevcuttur.
Yazan: Dr. Ceyhun Erdem