Tümör Markerleri (Normal Değerleri)

Tümör markerleri
Başlıca kullanılan tümör markerleri; tiroglobulin (Tg), kalsitonin, PTH, AFP, CA72-4, CA 19-9, CEA, PSA, CA 15-3, CA 125.

Tümör Markerleri (Normal Değerleri)

CEA (Kolon) (0-3 ng/ml)
CA 19-9 (GI) (0-35 U/ml)
CA 72-4 (Mide) (0-8.2 ng/ml)
CA 15-3 (Meme) (0-31 U/ml)
AFP (Karaciğer) (0-15 ng/ml)
CA 125 (Over) (0-35 U/ml)
Tiroglobulin (1.5-30 pmol/L)
Kalsitonin (Erkek:<16 pg/ml, Kadın: <8 pg/ml)
Parathormon (Paratiroid hormon, PTH, 15-65 pg/mL)

Tümör Markerları (Belirteçleri) ve Normal Değerleri

Tümör markerleri (belirteçleri) nedir?

  • Tümör markerlarına, kanser kan testleri de diyebiliriz. Tümör markerları kanser hücrelerinin ürettiği ya da kansere cevap olarak üretilen maddelerdir. Bazen iyi huylu hastalıklarda da artarlar. Aslında çoğu tümör marker, sağlıklı hücrelerde de az miktarda üretilir. Bununla birlikte kansere özgü üretim çok daha fazla olmakta, bu yüzden kanserin tanı ve takibinde kullanılmaktadırlar. Tümör markerları kanda arttığı gibi, idrar, gaita, tümör dokusu ve vücut sıvılarında da bulunabilir (assit, plevral effüzyoni over ve pankreas kist içeriği gibi). Tümör markerlarının çoğu proteindir. Bununla birlikte günümüzde DNA da oluşan değişikliler de saptanarak tümör markerı olarak kullanılmaktadır.
  • Klinik olarak bir çok tümör markeri kullanılmaktadır. Bazı tümör markerlerı tek bir kanser türünü gösterirken, bazıları iki yada daha fazla kanserde artabilir. Henüz tüm kanserleri tespit edebilen bir tümör markerı mevcut değildir.

Tümör markerlarının kullanımındaki zorluklar

  • Bazen kanser dışı durumlarda ve hastalıklarda da tümör markerları artar.
  • Kişiler aynı kansere yakalanmış olsa bile, hepsinde aynı şekilde tümör markerı artışı gözlenmez.
  • Her kanser türü için belirlenmiş, bulunmuş bir tümör markerı da yoktur.

Kanser tedavisinde tümör markerleri nasıl kullanılır?

  • Tümör markerları, kanser tanısında ve tedavi sonrası nüks tespitinde kullanılır.
  • Tümör markerının seviyesinin artması, kansere işaret etmekle birlikte, tek başına yeterli değildir. Bu yüzden tümör markerları daima diğer tetkik ve tanı yöntemleriyle birlikte kullanılır (muayene, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi gibi görüntüleme teknikleri, endoskopi, biyopsi vb)
  • Tümör markerları, tedaviden önce ölçülür ve başarılı bir tedaviden sonra düşmesi, normal düzeylere inmesi beklenir. Eğer tedaviden (cerrahiden) sonra tümör markerı düşmez ya da artarsa, kanserin tedaviye cevap vermediği ya da ameliyattan sonra geride kanser kaldığı düşünülür.
  • Bazı hastalıklarda tümör markerları hastalığın evresi ile doğru orantılı olarak artar.
  • Tümör markerları tedavi ile normal düzeye düştükten sonra tekrar yükselirse, kanserin nüks ettiğini düşündürür.

Tümör markerları tarama testi olarak kullanılabilir mi?

  • Tarama testlerinin amacı, hastalığa yakalanmamış bireylere belli bir yaştan sonra ve belli aralıklarla, bazı testler yaparak, hastalık oluşmadan önce yada erken evrede hastalığı yakalamaktır.
  • Örneğin meme kanserinde 40-45 yaşından sonra yıllık mamografi çekilerek, kanser öncüsü (kansere dönüşecek lezyonlar) ya da evre 1 kanserlerin yakalanması amaçlanır. Erken evrede teşhis, tedavi (kür, hastalıktan kurtulma) başarısını artırır, hastalıksız sağ kalım süresini uzatır.
  • Prostat spesifik antijen de (PSA) tarama testi olarak kullanılan bit tümör markerıdır. Ailesinde prostat kanseri öyküsü olanlarda ilk ölçüm 45 yaşında yapılırken, normal riskli erkeklerde 50 yaşında ölçüm yapılır.
  • Tümör markerlarının tarama amaçlı kullanılabilmesi için sensitivite ve spesifitesinin yüksek olması gerekir.
    • Sensitivite: Kanser olanların, tümör markerlarının yüksek çıkma oranı.
    • Spesifite: Kanser olmayanların, tümör markerlarının normal çıkma oranı.
    • Eğer testin sensitivitesi yüksekse, yalancı negatif sonuçlar da az olacaktır (Kanser varken, tümör markerinin düşük olması).
    • Eğer testin spesifitesi yüksekse, yalancı pozitif sonuçlar da az olacaktır (Kanser yokken, tümör markerinin yüksek olması).
  • Tümör belirteçleri, bir tümör tedavisine yanıt veya nüksü değerlendirmede son derece faydalı olsa da, tümör markerlarının çoğu kanser taraması yapacak kadar yeterince hassas (sensitif) veya özgül (spesifik) değildir. Bu yüzden de kanser taramasında kullanılmazlar.

Kanser ölümlerini azalttığı gösterilen tarama testleri nelerdir?

  • Kolorektal Kanser: Kolonoskopi, sigmoidoskopi ve gaitada gizli kan testi (Fecal Occult Blood Test, FOBT), sanal kolonoskopi (sanal görüntüler için kolona hava doldurularak tomografi çekilir).
  • Akciğer kanseri (sigara içenlerde): Düşük doz spiral bilgisayarlı tomografi
  • Meme kanseri: Doktor muayenesi ve kendi kendini muayene, mamografi (40 yaşından sonra kadınlarda. Risk faktörü varsa daha erken başlanır), meme MR (BRCA 1 ve 2 geni taşıyanlarda erken yaşta tarama)
  • Over kanseri: CA-125 testi. Bazı kliniklerde kullanılıyor.
  • Prostat kanseri: PSA testi, rektal muayene (tuşe) ile beraber yapılır. Prostat kanseri ölümlerine çok az veya hiç etkisi olmadığını, gereksiz tedavi ve ameliyata neden olduğunu gösterençalışmalar da bulunmakta.

Günümüzde Kullanılan Tümör Markerleri

Alpha-fetoprotein (AFP)

Kullanıldığı kanser türleri: Karaciğer kanseri ve germ hücreli tümörler
İncelenen Doku: Kan
Nasıl Kullanılır: Karaciğer kanseri teşhis ve tedaviye yanıtı takip; germ hücreli tümörlerin tedavi evresi, prognozu ve tedaviye yanıtı değerlendirmek için

Beta-insan koriyonik gonadotropin (beta-hCG, Beta-human chorionic gonadotropin)

Kanser türleri: Koryokarsinom ve germ hücreli tümörler
İncelenen Doku: İdrar ya da kan
Nasıl Kullanılır: Prognozu ve tedaviye yanıtı değerlendirmek için

BRCA1 ve BRCA2 gen mutasyonları

Kanser türü: Yumurtalık (over) kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Tedavi seçimi için

BCR-ABL füzyon geni (Philadelphia kromozomu)

Kanser türü: Kronik miyeloid lösemi, akut lenfoblastik lösemi ve akut miyeloid lösemi
İncelenen Doku: Kan ve / veya kemik iliği
Nasıl kullanılır: Tanıyı doğrulamak, tedavi seçimi ve hastalık durumunu izlemek için

C-kit / CD117

Kanser türleri: Gastrointestinal stromal tümör ve mukozal melanom
İncelenen Doku: Tümör
Nasıl Kullanılır: Teşhis ve tedavinin seçimi.

CA15-3 / CA27.29

Kanser türü: Meme kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

CA19-9

Kanser türleri: Pankreas kanseri, safra kesesi kanseri, safra kanalı kanseri ve mide kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

CA-125

Kanser türü: Yumurtalık (over) kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl Kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

Kalsitonin

Kanser türü: Medüller tiroid kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

Karsinoembriyonik antijen (CEA)

Kanser türleri: Kolorektal kanser ve diğer bazı kanserler
İncelenen Doku: Kan
Nasıl Kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

CD20

Kanser Türü: Non-Hodgkin lenfoma
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Tedavi seçimi

Kromogranin A (CGA)

Kanser türü: Nöroendokrin tümörler
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Tanı, tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

Kromozomlar 3, 7, 17 ve 9p21

Kanser türü: Mesane kanseri
İncelenen Doku: İdrar
Nasıl Kullanılır: Hastalık nüksünün tespiti.

Epitelyal menşeli dolaşımdaki tümör hücreleri (CELLSEARCH®)

Kanser türleri: Metastatik meme, prostat ve kolorektal kanserler
İncelenen Doku: Kan
Nasıl Kullanılır: Tedavi seçimi ve prognozu değerlendirmek için

Sitokeratin fragman 21-1

Kanser türü: Akciğer kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Hastalık nüksünün tespiti.

EGFR gen mutasyonu analizi

Kanser türü: Non-küçük hücreli akciğer kanseri
İncelenen Doku: Tümör
Nasıl Kullanılır: Tedavi ve prognozu belirlemek amacıyla

Estrojen reseptörü (ER) / progesteron reseptörü (PR)

Kanser türü: Meme kanseri
İncelenen Doku: Tümör
Nasıl kullanılır: Hormon tedavisinin uygun olup olmadığını belirlemek için

Fibrin / fibrinojen

Kanser türü: Mesane kanseri
İncelenen Doku: İdrar
Nasıl Kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

HE4

Kanser türü: Yumurtalık (over) kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

HER2 / neu gen amplifikasyonu veya proteini aşırı ekspresyonu

Kanser türleri: Meme kanseri, mide kanseri, gastroözofageal bileşke adenokarsinomu
İncelenen Doku: Tümör
Nasıl Kullanılır: Tedavi seçimi

İmmünoglobülinler

Kanser türleri: Multipl miyelom ve Waldenström makroglobulinemi
İncelenen Doku: Kan ve idrar

KRAS gen mutasyonu analizi

Kanser türleri: Kolorektal kanser ve küçük hücreli olmayan akciğer kanseri
İncelenen Doku: Tümör
Nasıl kullanılır: Tedavinin seçimi

Laktat dehidrojenaz

Kanser türleri: Germ hücreli tümörler, lenfoma, lösemi, melanoma ve nöroblastom
İncelenen Doku: Kan
Nasıl Kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

Nöron spesifik enolaz (NSE)

Kanser türleri: Küçük hücreli akciğer kanseri ve nöroblastom
İncelenen Doku: Kan
Nasıl Kullanılır: Tanı, tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

Nükleer matriks proteini 22

Kanser türü: Mesane kanseri
İncelenen Doku: İdrar
Nasıl Kullanılır: Tedaviye yanıtı izlemek için

Programlanmış ölüm (death) ligand 1 (PD-L1)

Kanser türü: Non-küçük hücreli akciğer kanseri
İncelenen Doku: Tümör
Nasıl kullanılır: Tedaviyi seçmek için

Prostat spesifik antijen (PSA)

Kanser türü: Prostat kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl kullanılır: Tanı, tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

Tiroglobulin

Kanser türü: Tiroid kanseri
İncelenen Doku: Kan
Nasıl Kullanılır: Tedavinin yeterli olup olmadığı, hastalık nüksünün tespiti.

Ürokinaz plazminojen aktivatörü (uPA) ve plazminojen aktivatör inhibitörü (PAI-1)

Kanser türü: Meme kanseri
İncelenen Doku: Tümör
Nasıl Kullanılır: Kanser saldırganlığını belirlemek ve tedaviyi yönlendirmek için

Kaynaklar
  1. National Cancer Instutute, Tumor Markers
  2. National Cancer Instutute, Screening Tests