Kortizol (Hidrokortizon)
Kortizol, böbrek üstü bezinden salgılanan ve iltihabi reaksiyonu (inflamasyonu) azaltan steroid yapılı bir hormondur. Daha resmi adıyla hidrokortizon olarak bilinir.
Kortizol, adrenal korteksin, zona fasikülata tabakası tarafından üretilen steroid hormondur (Bu tabakada üretilen hormonlara glukokortikoid denir). Glukokortikoidler, streste ve kan glukozu düştüğünde salgılanır. Glukokortikoidlerin primer fonksiyonları glukoneogenez yoluyla kan şekerini yükseltmek, bağışıklık sistemini ve inflamasyonu baskılamaktır (antienflamatuar). Kortizol ve birçok sentetik türevi ilaç olarak üretilmiştir ve çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılır.
Kortizol çok güçlü bir antienflamatuar olduğu için, romatoid hastalıklar ve alerjilerde en etkili ilaç olarak kullanılır. Deri döküntüleri ve egzama tedavisinde kullanılır. İmmün sistemi baskıladığı için de otoimmun hastalıkları tedavisinde ve organ reddini önlemek için transplantasyonda kullanılır. Vücutta kortizol seviyeleri sürekli yüksek ise, proteoliz ve dolayısıyla kas kaybına yol açar, kemik oluşumunu azaltabilir.
Kortizon ile kortizol birbirine karıştırılır. Kortizon ile kortizon benzer molekül yapısına ve benzer etkilere sahip olmakla birlikte aynı değillerdir.
Kortizonla Kortizol Arasındaki Fark
Aradaki fark steroid halkasının 11 numaralı karbonundaki hidroksil ile karbonil gruplarıdır. 11 numaralı karbonda; kortizolde hidroksil (OH), kortizonda karbonil grubu bulunur (Karbonil: C=O, bu da iki karbon atomuna bağlandığı için keton grubu oluyor aynı zamanda (cortis-one. -one, keton son ekidir)).
Her iki hormon da böbrek üstü bezi korteksinin 3 tabakasından zona fasikülata tabakasında üretilir. Böbreküstü (adrenal, sürrenal) bezin tabakaları dıştan içe şöyledir:
- Böbreküstü Bezi Korteksi (Sürrenal, Adrenal Korteks)
- Zona Glomerüloza (Glomerulosa): Mineralokortikoidler üretilir (Aldosteron)
- Zona Fasikülata (Fasciculata): Glukokortikoidler üretilir (Kortizon, kartizol ve diğerleri)
- Zona Zona Retikülaris (Reticularis): Sex steroidleri üretilir (DHAS, östrojen, testosteron)
- Böbrek Üstü Bezi Medüllası (Sürrenal, Adrenal Medulla): Katekolaminler üretilir (Adfrenalin ve noradrenalin)
Hem kortizon hem de kortizol doğal olarak üretilir. Kortizon, kortizolün öncüsüdür (prekürsör). Günlük kullanımda kortizon ya da kortizonlu ilaç denince tüm kortikosteroidler ve kortikosteroidli ilaçlar akla gelir. Koritzolün etkisi biraz daha fazladır. Kortizolün yarılanma ömrü 90 dk, kartizolün yarılanma ömrü 30 dk dır.
Saf kortizon içeren ilaç bulunmamakla birlikte, kortizonun bir versiyonu olan kortizon asetat tablet, ilaç olarak bulunur (yurt dışında, Cortona Acetate tablet-MSD, Cortisone Acetate tablet-RUGBY). Kortizolün yani hidrokortizonun da ilaç formları bulunur (genkort 10 tablet, Hidrozon İV/İM ampul, Hydrocort-Liyo İV/İM ampul).